تبریز

شهر تبریز است کوی دلبران

ساربانا بار بگشا ز اُشتران

شهر تبریز است و مشکین مرز و بوم

مهد شمس و کعبه ملای روم

"استاد بهجت تبریزی، شهریار. "

تبریز را شهر اولین‌ها لقب داده‌اند. اولین چاپخانه، اولین مدرسه‌ی کر و لال‌ها، اولین سینمای عمومی، اولین قطار شهری، اولین مدرسه به شیوه‌ی نوین، اولین پول کاغذی و بسیاری اولین‌های دیگر نشان از مردمی فرهنگ‌دوست و فعال و کوشا دارد که در مقابل پیشرفت‌های روز نه تنها مقاومتی نشان نداده‌اند، که تلاش کرده‌اند تا به بهترین شکل آن را در شهر خود بومی و نهادینه کنند.

تبریز در عین پیشرو بودن در تاریخ معاصر ایران و اثرگذاری بی‌مانندش بر صحنه‌های ملی، دارای سنت‌هایی خاص و گذشته‌ای پر بار است که برای درک آن کافی است کمی در شهر پرسه بزنید و با مردم هم‌صحبت شوید. مردمی که سرد و گرم روزگار چشیده‌اند و در عین مهربانی همیشه هوشیار و پایبند به سنت‌هایی بوده‌اند که بعضی وقت‌ها از آن تعبیر به محافظه‌کاری می‌شود. سنت‌هایی که ریشه‌هایشان را باید در زمان‌هایی بسیار دور جستجو کرد. باید به هفت هزار سال قبل بازگشت و استخوان‌های به‌جا مانده در ویرانه‌های اطراف مسجد کبود را به گفتگو گرفت تا از کم و کیف‌شان آگاه شد. استخوان‌هایی که نشان از تمدنی دارند در قلب شهر. تمدنی که تدریجا قوام و استواری بیشتری پیدا کرد. پیشینه‌ی شهرنشینی تبریز را به ساسانیان و حتی قبل‌تر از آن، اشکانیان نسبت داده‌اند. به روایتی شهر در زمان خلافت عباسیان مورد توجه زبیده خاتون، همسر هارون‌الرشید عباسی قرار می‌گیرد و نام تبریز نیز یادگاری از همان دوران است. هرچند که در صحت و سقم چنین روایت‌هایی جای تردید هست، اما همه‌ی آن‌ها و تمام این اختلاف‌ها جز بر یک چیز دلالت ندارند و آن اهمیت و تاریخ پر فراز و نشیب این شهر است. شهری که پس از حمله‌ی مغول به یکی از استوارترین شهرهای ایران تبدیل می‌شود. " شنب غازان" و "ربع رشیدی" آن، سندی می‌شود بر دوراندیشی و مردم‌دوستی زمام‌داران‌اش. "مسجد تاج‌الدین علی‌شاه" یا همان ارگ، تبدیل به سمبل استواری و عظمتی می‌شود که زیر شدیدترین حملات روس‌ها تاب می‌آورد و از دل آن مشروطه‌خواهانی پیروز پا به عرصه می‌گذارند که یاد رشادت‌هایشان هنوز هم غرورانگیز است.

این تاریخ غنی را هم باید در بناهای به‌جا مانده از آن دوران جستجو کرد و هم در خرابه‌هایی که یادگار زلزله‌های پرتعداد و سهمگین است. بافت تاریخی شهر در قسمت مرکزی و تا حدودی غربی آن است که مناطق اطراف بازار و تعدادی از محله‌های تاریخی را شامل می‌شود. بازار تبریز بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده‌ی جهان است و مرمت خوبی که در سال‌های اخیر بر روی آن صورت گرفته  ( مرمتی که برنده جایزه‌ی معتبر آقاخان نیز گردید) آن را به جاذبه‌ای بسیار دیدنی و تماشایی تبدیل کرده است. به‌خصوص که هنوز نبض اقتصادی شهر در این بازار می‌زند و می‌توان سراها و خوان‌ها و تیمچه‌ها و حجره‌های بسیاری را دید که از صدها سال پیش به فعالیت مشغول‌اند. ارگ علیشاه با وجود کم‌توجهی‌های سال‌های اخیر، هنوز دیدنی و استوار است. مسجد کبود با مرمتی که در سال‌های پس از زلزله تجربه کرده به روزهای درخشش و عظمتش نزدیک شده و یکی از خشت‌های استوار معماری اسلامی است. عمارت شهرداری در میدان ساعت در عین معماری جذاب و نوستالژیک‌اش، شاهد مهم‌ترین وقایع تاریخ معاصر کشور بوده و حوادث بسیاری را پشت سر گذاشته. خانه‌های به‌جا مانده از دوره قاجار با اُرسی‌ها و تزئینات نفیس و معماری شاخص و منحصربه‌فردشان بی‌شک ارزش دیدن دارند. به‌خصوص خانه‌هایی که محل تردد مشروطه‌خواهان و بزرگانی چون ستارخان، باقرخان، کربلایی علی‌مسیو، میرزا حسن‌خان رشدیه و بسیاری از مفاخر دیگر ایران و آذربایجان بوده‌اند و از این حیث ارزش تاریخی بی‌نظیری دارند. دیدن این خانه‌ها نه تنها برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان معماری بسیار آموزنده‌ است که می‌تواند برای هر انسان فرهنگ‌دوست و علاقمند به تاریخی نیز جذابیت‌های خاص خود را داشته باشد.

تبریز هم مانند بسیاری از شهرهای بزرگ کشور در کشاکش دائمی میان سنت و مدرنیته بوده و هست. آثار سال‌های حکومت پهلوی را می‌توان در خیابان‌های امام، شریعتی و بناهایی چون مقبره‌الشعرا، باغ گلستان و سینماها و اُپراهای متروک یا تخریب‌شده جستجو کرد. مقبره‌الشعرایی که محل دفن بسیاری از شاعران بزرگ و همین‌طور شهریار شعر و ادب است، با معماری یادمانی‌یی که دارد یکی از سمبل‌های تبریز است. محله‌ی شهناز از گذشته به هم‌نشینی مسالمت‌آمیز ارمنی‌ها و مسلمانان معروف بوده و هنوز هم می‌توان در خیابان‌هایی چون " بارناوا" و کلیساهای به‌جامانده رد پاهایی از این گذشته را دید. بقایایی که مثل هر المان دیگری در این شهر رنگ و بویی از تاریخ دارند. رنگ و بویی از سال‌های فعالیت مدرسه‌ی مموریال و تربیت نسل اول روشنفکران آذربایجانی و مبارزات مشروطه و شهید آمریکایی؛ " هاوارد باسکرویل" که لوح یادبود آن را در پارک مفاخر آذربایجان می‌توانید جستجو کنید و به یاد مجاهدت‌های این مردان بزرگ بیفتید...

با این همه تبریز مدرن هم دیدنی است. محلات جدید  مناطق شرقی به مراکز خرید، برج‌های مدرن و پارک‌های گردشگری زیبایشان مشهورند. پارک معروف ائل‌گلی اولین مقصد اکثر گردشگرها و باب آشنایی آن‌ها با سایر دیدنی‌های تبریز است. عمارت قرار گرفته در شبه‌جزیره‌ی میان استخر و الگوی طبقاتی پارک، به آن چشم‌اندازی بی‌نظیر بخشیده که در تمام فصول زیبایی‌های خاصش چشم هر گردشگر و بازدیدکننده‌ای را معطوف خودش می‌کند و چه بسیار تصاویری که دوربین‌های عکاسی از این مناظر بی نظیر ثبت کرده‌اند... بسیاری از هتل‌های پنج‌ستاره و چهار ستاره‌ی تبریز در این ناحیه از شهر قرار دارند و همین دیدن آن‌ها را برای بسیاری از گردشگرها به گزینه‌ای سهل‌الوصول و آسان تبدیل می‌کند. در میان مراکز خرید، مرکز خرید لاله‌پارک با معماری خاص و حضور برندهای معتبر شهرتی ملی دارد. برج‌های تجارت جهانی و شهران علی‌رغم کاربری‌های متفاوت جنبه‌ی دیگری از تبریز را به نمایش می‌گذارند. جنبه‌ای که در آن تبریز به محل سرمایه‌گذاری و سمبل پیشرفت اقتصادی تبدیل می‌شود.

تبریز امروز هرچند از کمبود مراکز فرهنگی رنج می‌برد، اما صاحب سالن‌های نمایش و از آن مهم‌تر هنری با اصالت است. تآتر تبریز پابه‌پای بهترین تآترهای پایتخت پیش رفته و بازیگران آن برنده‌ی جوایز معتبر ملی و جهانی شده‌اند. مکتب سقاخانه نقاشانی صاحب‌نام از تبریز را به خود دیده. شعر معاصر با نام شاعرانی چون پروین اعتصامی و شهریار گره خورده. عرصه ادبیات و داستان‌نویسی هنوز وام‌دار بزرگانی چون غلامحسین ساعدی و رضا براهنی است. روح هنر هنوز در تبریز زنده است. همان‌طور که روح اقتصاد دوام خود را در کارگاه‌ها و کارخانه‌های بی شمار پیرامون شهر تثبیت کرده.

تبریز همیشه برگ‌هایی مهم از تاریخ را نوشته و با تمام آسیب‌ها، خسارت‌ها و خرابی‌ها باز هم تلاش کرده، زنده شده و برای ماندن و ماندگاری نبرد کرده. تبریز همیشه ارزش دیده‌شدن و توجه را داشته و دارد.